De geschiedenis van kerstballen & kerstornamenten

Een paar weken geleden las je al waarom mensen overal ter wereld een kerstboom in huis zetten in December. Die traditie blijkt al eeuwenlang te bestaan (en de oorsprong is al duizenden jaren oud). Maar met alleen een boom, zijn we er natuurlijk nog niet. Er gaat ook versiering in! Waarom hangen we eigenlijk kerstballen en andere versieringen in onze kerstbomen? En waarom associëren we rode, ronde kerstballen eigenlijk met kerstmis? In deze blog duiken we in de geschiedenis van kerstdecoratie!

Waarom hangen we versiering in de kerstboom?

Voordat we overgaan tot de geschiedenis van de kerstbal en kerstdecoratie, moeten we eerst even terug naar het begin. Het versieren van huizen met wintergroene planten is iets dat al eeuwen gebeurt. Oude beschavingen zoals de Egyptenaren, Romeinen, Kelten en Vikings deden het al op 21 december, tijdens de zonnewende. Vanaf dat momenten worden de dagen weer langer en dat was voor deze volkeren een teken van hoop!

Dan over de kerstboom: die zetten Europese christenen al sinds de 16e eeuw in hun huizen en kerken. De traditie begon in Duitsland en landen in Oost-Europa. De daarop volgende eeuwen vond de kerstboom – via rijke Duitsers, Britse adelen en Europese aristocraten – langzaam maar zeker zijn weg naar miljoenen huiskamers.

Het begon met natuurlijke versieringen

Een boom zonder versiering? Nah, dat is ook maar kaal. In de zestiende en zeventiende eeuw versierden Duitse gezinnen de kerstboom met veelal rode appeltjes. Deze stonden symbool voor het oorsprongsverhaal van de mens: Adam en Eva. Ook werden de kerstbomen gedecoreerd met noten, ander fruit en meer eetbare dingen. De eerste eeuwen werden kerstbomen dus alleen met natuurlijke versieringen gedecoreerd. Daar kwam in de 19e eeuw echter verandering in.

Heidense heksenballen

Eeuwenlang dachten mensen dat je ongeluk kon uitbannen door glimmende en glanzende voorwerpen op te hangen. Kwade geesten zouden – volgens de overlevering – bang zijn voor spiegelende oppervlakken. In de 18e eeuw gebruikten mensen hiervoor heksenballen. Sommigen dachten dat vanwege de verbuiging van het licht door de ballen boze krachten werden afgeschrikt.

Heksenballen werden doorgaans opgehangen voor het raam, om te zorgen dat het kwaad niet naar binnen kon. Deze ballen leken eigenlijk best wel op de ballen die we tegenwoordig in de kerstboom hangen. Het zou dus zomaar kunnen dat deze heksenballen de eerste Oost-Europese glasblazers hebben geïnspireerd bij het maken van de glazen kerstballen.

De eerste glazen kerstballen

Over wie de allereerste kerstbal heeft gemaakt, verschillen de bronnen die ik heb geraadpleegd. Volgens de meest betrouwbare bronnen gaat de eer naar meneer Linder uit de Vogezen. Hij zou in 1831 de eerste kerstbal van glas hebben geblazen. Er was door grote droogte een tekort aan appels en noten die winter, dus besloot hij grote kralen te blazen als alternatief om zijn kerstboom mee te versieren.

Fruit, noten en ballen van glas

Andere bronnen wijzen de Duitse Hans Greiner als bedenker van de kerstbal aan. In 1847 verkocht Greiner, met het bedrijf Lauscha, de eerste glazen kerstornamenten. Dit waren met name glazen versieringen in de vorm van fruit en noten. Deze glaskugeln werden met de mond geblazen in speciale vormen. De binnenzijde van de ornamenten kreeg een zilverkleurige gloed, waardoor ze prachtig glansden in het licht van de kaarsen.

Glanzende kerstballen

In eerste instantie werd dat met lood of kwik gedaan (niet zo heel gezond). Later gebruikte men een combinatie van suikerwater en zilver. Later kwamen er ook kerstversieringen in ronde vormen bij, de welbekende kerstballen. Deze waren meteen een groot succes. Andere lokale bedrijven zagen al gauw hun kans schoon en daarmee startte een nieuwe industrie: die van commercieel geproduceerde kerstornamenten.

Koningin Victoria en haar kerstballen

Al sinds koning George III waren versierde kerstbomen aan het Britse hof te vinden. De ongekend populaire Koningin Victoria groeide daarom ook op met kerstbomen om zich heen. Haar man, prins Albert, importeerde kerstbomen vanuit Duitsland. Het stel versierde hun bomen met cadeaus, speelgoed én met Duitse kerstballen.

De beroemde illustratie in een Londense krant waar koningin Victoria, prins Albert en hun kinderen rondom een rijkelijk versierde kerstboom stonden, werd overgenomen door kranten en andere publicaties over de hele wereld. In de daaropvolgende decennia werden kerstornamenten uit Duitsland steeds populairder.

Vanaf 1870 exporteerde Lauscha de handgemaakte kerstornamenten naar Groot-Brittannie. In de jaren 1880 ontdekte winkelmagnaat F.W. Woolworth Lauscha’s glazen kerstornamenten tijdens een bezoek aan Duitsland. Hij werd vervolgens stinkend rijk door de versieringen naar de Verenigde Staten te importeren. Lauscha maakt trouwens nog steeds kerstballen anno 2023.

Waarom zijn kerstballen vaak rood en groen?

Inmiddels zijn er kerstballen en kerstornamenten in alle kleuren te koop. Maar de échte typische kerstkleuren blijven natuurlijk rood en groen. Waarom dat zo is? Rood is natuurlijk de kleur van het bloed van Christus, wiens geboorte de reden is voor de christelijke viering. Vroeger werden kerstbomen verder versierd met (rode) appeltjes, dus ook daar kan het een verwijzing naar zijn. Maar het heeft ook te maken met een groenblijvende, winterharde plant die we absoluut met kerst associëren: hulst.

De Romeinen stuurden elkaar hulst als gelukswens tijdens de Saturnus-feesten in december. Ook de Kelten hingen takjes hulst op ter verering van bosgeesten. Ook zijn er allerlei verhalen rondom Jezus die te maken hebben met de plant. Zo zou Maria Jezus verborgen hebben onder een hulststruik en zou hulst ontspruiten op de plaatsen waar Jezus zijn voeten had gezet. En jawel: hulst is natuurlijk groen en rood! Dankzij Coca-Cola en de introductie van Santa Claus is de kleur rood overigens helemaal niet meer weg te denken met Kerst.

Waarom hangen we kerstballen in de boom?

Barbecues, sushirollen, racewagens, vissen, planeten… inmiddels kun je het natuurlijk zo gek niet bedenken, of er is wel een glazen ornament van te koop. En ook ornamenten van plastic, vilt, textiel en kraaltjes vind je volop in de winkels. Maar het begon dus allemaal al die eeuwen geleden in Duitsland, en eigenlijk gaat de geschiedenis zelfs nog terug tot de oude beschavingen!

Zo, nou heb je toch weer een beetje meer informatie over waarom we kerstballen in de boom hangen! Wist jij dit allemaal al over de geschiedenis van de kerstbal? En wat zijn jouw favoriete kerstornamenten om in de kerstboom te hangen? Ik hoor het graag in de reacties! Nog meer lezen over kerstgeschiedenis? Hier vind je al onze blogs over tradities, historie en gebruiken rondom kerst bij elkaar.