Als je ooit rond de kerstperiode bij IKEA bent geweest, dan heb je hem vast wel eens gezien; de kerstgeit. Hij is meestal gemaakt van stro, bijeengehouden door rode lintjes. Waarom verkopen ze bij de IKEA eigenlijk geiten met Kerst? Wat is het verhaal achter deze bijzondere geit? Je leest het in de blog hieronder.
De Scandinavische kerstgeit
De foto hierboven is vast herkenbaar voor je; het is de Julbocken of Jolbocken. In het Fins wordt hij ‘Joulupukki’ genoemd. Letterlijk betekent het kerstgeit. Wist je dat de Finnen de kerstman ook nogsteeds zo noemen? Vroeger was het verhaal dat de kerstcadeautjes in Scandinavië gebracht werden door de geit, inmiddels is de kerstman zoals we hem allemaal kennen daarvoor in de plaats gekomen. Die wordt door de Zweden ‘jultomte’ (vader kerstmis) genoemd of ‘julenisse’.
De duivel
De historie van de Jolbocken gaat waarschijnlijk terug naar nog voor de geboorte van Christus. Een veelgehoorde theorie is dat de viering van de kerstgeit samenhangt met de verafgoding van de Noorse god Thor, die door de lucht reed in een slee, getrokken door twee geiten (Tanngrisnir and Tanngnjóstr). Dat symbool (de man op de slee) komt me overigens ook erg bekend voor ;-). De laatste baal met graan uit de oogst had vroeger ‘speciale krachten’ – het was de geest of god van de oogst volgens de Scandinaviërs – en werd daarom bewaard voor kerstmis. Dat zou dus kunnen verklaren waarom de geit tegenwoordig van stro gemaakt wordt.
In de 11e eeuw was de geit een symbool voor de duivel, hij werd bereden door een figuur die verkleed was als Sint Nicolaas, als symbool van het feit dat hij de duivel de baas was. Later, in de 17e eeuw, kende Scandinavië een traditie waarbij jonge mannen rond Kerst verkleed langs de deuren gingen om te zingen en grappen uit te halen. Meestal was een van de mannen verkleed als geit, een drukke en soms zelfs een beetje enge figuur, die overal kadootjes eiste.
Grappen en grollen
De Zweden zagen de kerstgeit vroeger als een onzichtbare geest die ergens vlak voor kerst tevoorschijn kwam om te checken of alle kerstvoorbereidingen goed gedaan waren. Het was ook gebruikelijk om als grap een geit in het huis van je buren of vrienden te plaatsen met een briefje erbij, waar een grap of gedichtje op stond (zonder te zeggen van wie hij afkwam). De familie in kwestie moest op dezelfde manier weer van de geit af zien te komen.
De brenger van kadootjes
Tijdens de 19e eeuw veranderde de rol van de kerstgeit, hij werd de brenger van kerstcadautjes. Een van de mannen in de familie verkleedde zich als geit om de kadootjes aan de kleintjes te geven. En daar zien we natuurlijk weer een relatie met de viering van Sinterklaas al in de middeleeuwen en de Kerstman van vandaag de dag.
Tegenwoordig is de kerstgeit alleen nog terug te vinden in allerlei Scandinavische kerstdecoraties. Om neer te zetten in huis of om in de boom te hangen. Die traditie begon rond de start van de 20ste eeuw. En in sommige steden wordt elk jaar een enorme kerstgeit opgetrokken in twee dagen tijd – om de start van de advent aan te geven. De bekendste is toch wel de Gävle Geit. Deze geit staat elk jaar met kerst Slottstorget (“kasteelplein”) in central Gävle, Zweden. Helaas zijn er regelmatig vandalen die de geit in brand steken, waardoor hij in het verleden jaar na jaar de kerst niet haalde.
God Jul!
