Alles wat je wil weten over notenkrakers & kerstmis

Als je op een Duitse kerstmarkt bent (en zelfs op een Britse of Nederlandse) kom je ze áltijd tegen: grote houten notenkrakers. Meestal zijn ze rood, met zwart en geel. Soms hebben ze hele andere kleuren. Wat is eigenlijk het verhaal achter deze houten poppen? En waarom associëren we ze eigenlijk met Kerstmis?

De geschiedenis van de notenkraker

Vroeger gebruikten mensen stenen en soms zelfs hun handen of tanden om noten te kraken. Later maakten ambachtslieden mechanismen van hout of metaal met schroeven en hefbomen om de harde schil te kraken, zonder de noot zelf te beschadigen. Houten notenkrakers met fraai uitgesneden afbeeldingen waren een teken van welstand in de Middelleeuwen.Notenkrakers zijn dus al eeuwen. Zoals jullie weten ben ik onlangs in Duitsland geweest bij Käthe Wohlfahrt. Daar is ook een zeer interessant kerstmuseum waar je alles te weten kunt komen over de Duitse kerstgeschiedenis. In dat museum leerde ik o.a. dat veel traditionele houten kerstversieringen hun oorsprong in Duitsland hebben. Zo ook de beroemde Notenkraker-koning zoals we die nu kennen.

Duitse Notenkrakers

In 1865 maakte Wilhelm Friedrich Füchtner in zijn werkplaats een notenkraker op basis van het boek “König Nussknacker und der armer Reinhold” (Koning Notenkraker en de arme Reinhold) uit 1851. Het resultaat was het prototype voor de klassieke notenkraker: de rood-geel-zwarte koning met een kroon op zijn hoofd, die met zijn tanden de noot breekt. Füchtner was trouwens ook de eerste die de notenkrakers op grote schaal produceerde.

De kleding van deze klassieke notenkrakerkoning werd versierd met geverfde stippen en lijnen. De hoed van de koning had dezelfde vorm als de hoeden die de mijnwerkers in het Duitse Ertsgebergte droegen, waar Füchter woonde. Maar dan met gouden decoraties erop om te laten zien dat het een kroon was. De ogen, snor en voeten werden vroeger van brooddeeg gemaakt. De baard en het haar van de notenkraker vervaardigde men destijds van konijnenbont.

De koning (en andere gezaghebbenden) op de hak nemen

De vroegste ontwerpen van notenkrakers zijn eigenlijk allemaal gebaseerd op mensen die in die tijd gezag hadden. Deze personen werden door het gewone volk met weinig respect behandeld. De ambachtslui gebruikten hun fantasie en draaiden de rollen om door deze ‘belangrijke’ personen de onbelangrijke taak van notenkraker te laten vervullen. Niet alleen de koning werd daarvoor gebruikt, maar bijvoorbeeld ook soldaten, bewakers, politiemensen en brandweermannen. Allemaal soorten mensen die, letterlijk, harde noten moesten kraken!Waarom associëren we de notenkraker met Kerst?

Dan rest de vraag: waarom associëren mensen de notenkraker al eeuwenlang met Kerst? Het vermoeden is dat het te maken heeft met het feit dat we rond Kerst veel meer bakken en daarvoor natuurlijk ook noten nodig hebben. De notenkraker wordt dus al sinds jaar en dag het meest gebruikt in December en was tijdens die periode veel in de huishoudens te vinden. Toen de kraker de vorm van een pop aannam, werd het natuurlijk ook een leuk speeltje voor kinderen. En daar gaat het in het oude verhaal ‘de Notenkraker en de Muizenkoning’ natuurlijk ook over (daarover zo meer)!

Tegenwoordig hebben notenkrakers hun originele functie verloren. We zetten ze neer als kerstdecoratie, maar noten kraken doen we er niet meer mee! Ze worden wel nog steeds met de hand gemaakt in de traditionele stijl, onder andere door de kunstenaars en ambachtslieden van Käthe Wohlfahrt. En tegenwoordig zijn er natuurlijk ook allerlei variaties, zoals notenkrakers in de vorm van gingerbread cookies of de kerstman. You name it en het is er!

De Notenkraker en de Muizenkoning + het beroemde ballet!

Dat de notenkraker in de 21ste eeuw nog steeds zo beroemd is, en dat we hem nog altijd associëren met Kerst, heeft natuurlijk ook te maken met het beroemde verhaal ‘de Notenkraker en de Muizenkoning’ van de Duitse auteur E.T.A. Hoffman uit 1816. Dit boek speelt zich af in de kerstperiode. De Notenkraker, het favoriete kerstspeeltje van Marie Stahlbaum (het zevenjarig meisje dat in het verhaal de hoofdrol heeft), komt in het verhaal ’s nachts tot leven. Op basis van dit boek is ook het wereldberoemde ballet ‘de Notenkraker’ gecomponeerd door Tchaikovski.

En de bekendste melodie uit dat ballet (de dans van de suikerboonfee) hoor je nu waarschijnlijk al in je hoofd… Zo nee, dan kan ik je zeker aanraden om hem even te beluisteren. Hierboven vind je de YouTube-video met dit prachtige lied. Op Spotify staat trouwens het hele ballet, hieronder kun je de muziek beluisteren.

Notenkraker: de kerstfilm!

In 1993 werd het verhaal/ballet van de Notenkraker ook nog eens verwerkt tot een film die tijdens de kerstperiode – zoals jullie vast weten – vaak op tv te zien is. De muziek van het ballet is daarvoor net wat moderner gearrangeerd (en ook deze filmmuziek vind je op Spotify). De film is echt heerlijk om rond de Kerst te kijken. Overigens zijn er ook heel veel andere filmversies gemaakt van het verhaal. Zoals Barbie in de Notenkraker (ja, echt), The Nutcracker Prince en The Nutcracker in 3D.

Heb jij wat nieuws geleerd over de Notenkraker?

Ik ben natuurlijk heel nieuwsgierig of je iets hebt opgestoken van deze blog! Heb jij wat nieuws gelezen en geleerd over de Notenkraker in relatie tot Kerst? En heb jij zo’n bijzondere Notenkraker in huis of (nog) niet? Laat het weten in een reactie hieronder!