Waarom zetten we eigenlijk een kerstboom in huis?

Oh dennenboom, oh dennenboom, wat zijn je takken wonderschoon! Ieder jaar kijken we er weer naar uit om hem te versieren. En de allermooiste kerstboom is natuurlijk het exemplaar in jouw eigen huiskamer. Maar waar komt die traditie eigenlijk vandaan? Waarom zetten we in december een kerstboom in huis? Daarvoor moeten we terug naar de tijd van oude beschavingen!

Geschiedenis van de kerstboom

Als je wil weten waarom we in heel de wereld met Kerst een kerstboom in huis zetten, moeten we een paar eeuwen terug in de tijd. Want eeuwen voordat de spar een rol kreeg in de Christelijke Adventsperiode, hadden wintergroene struiken en bomen al speciale betekenis voor diverse volkeren. Ze stonden symbool voor vruchtbaarheid en goddelijkheid. In veel landen werden duizenden jaren geleden al groenblijvende takken, guirlandes en kransen in huis gezet in de winter. Vaak werd gedacht dat vers wintergroen heksen, spoken, boze geesten en ziektes buiten de deur zou helpen houden.

Een teken van hoop: de dagen worden langer

Bij ons op het noordelijk halfrond valt de kortste dag van het jaar op 21 december. Egyptenaren geloofden dat de zonnegod in de winter ziek en zwak was, en vierden daarom elk jaar de zonnewende uitgebreid. Vanaf dat moment worden de dagen immers langer! Mensen versierden hun huizen met palmbladeren om om elkaar eraan te herinneren dat de zon weer zou terugkeren en dat de wereld weer groener wordt.

Romeinen, Druïden en Vikings

Ook vroege Romeinen vierden de zonnewende met een feest dat Saturnalia heette. Ze eerden Saturnus, de god van de landbouw. De Romeinen wisten natuurlijk wat de zonnewende symboliseerde: dat er langere, warmere dagen zouden volgen en dat eetbare planten weldra weer zouden groeien en bloeien.

Om dit feestelijke moment te vieren, decoreerden de Romeinen zowel hun huizen als tempels met wintergroene takken. Ook in Noord-Europa werden huizen en tempels honderden jaren geleden al versierd met groene takken door de Druïden (priesters van de Kelten), als een symbool van het eeuwigdurende leven. De Vikings geloofden verder dat dennentakken de speciale plant van de zonnegod Balder waren.

De eerste kerstboom

Nu weten we dus waar de traditie van groene takken aan het begin van de winter vandaan komt. Maar wanneer zijn we eigenlijk een boom in huis gaan zetten? Het is niet helemaal duidelijk wanneer deze traditie is ontstaan. Er gaan verhalen dat voor de Germanen een eik centraal stond in de midwinterviering. Mogelijk werd deze boom verlicht en in de winter verbrand voor de warmte.

Wanneer de boom precies onderdeel werd van de Christelijke viering is ook niet helemaal zeker. Het vermoeden is dat in Oost-Europa en Duitsland al in de 15e eeuw een versierde kerstboom werd gezet. Zeker weten we dat in 1510 in Letland een kerstboom versierd werd met rozen (die symbool stonden voor de heilige maagd Maria). Jongeren dansten er omheen en op het einde van de festiviteiten werd de boom verbrand.

Martin Luther bracht verlichting

De eerste kerstboom in een kerk – voor zover we weten – stond in Duitsland. En wel in de rooms-katholieke Kathedraal van Strassburg in het jaar 1539. Volgens veel bronnen was het Martin Luther, een protestantse priester uit de 16e eeuw, die de verlichte kerstboom introduceerde. Het verhaal gaat dat hij onder de indruk was van de sprankelende sterren tegen de donkere decembernacht, te midden van dennenbomen. Eenmaal thuis wilde hij dit gevoel nabootsen voor zijn familie. Hij zette een kerstboom in de woonkamer en versierde hem met verlichte kaarsen.

Rijke Duitsers en Koningin Victoria

RIjke Duitse families volgden in de 16e en 17e eeuw al gauw zijn voorbeeld. Ze hingen appeltjes in de boom, een verwijzing naar Adam en Eva. De Britse adel nam deze gewoonte over en tijdens de 18e en 19e eeuw verspreidde de kerstboomtraditie zich via de aristocratie naar de rest van Europa.

De Britse koningin Victoria en de Duitse prins Albert speelden daar nog een belangrijke rol in. In Victoriaanse tijden was de populaire Britse koningin de allergrootste influencer. Wat zij deed, kopieerde zo ongeveer iedereen. Het koningskoppel werd in 1846 getekend in een illustratie voor de krant London News, terwijl ze met hun kinderen rond een kerstboom stonden. Dat zag natuurlijk iedereen, en zo groeide de populariteit van de kerstboom tot ongekende hoogten.

Kerstbomen in Nederlandse huizen

Hoe zat het eigenlijk in Nederland? Vrijzinnige protestanten en rijkelui in Nederland zetten vanaf begin 1800 al kerstbomen in hun huizen. Pas in de 19e eeuw nam de traditie echt een vlucht dankzij de introductie van de zondagsscholen, die overal in Nederland werden opgericht. Daar werden in de Adventsperiode kerstbomen neergezet. Zo raakte de kerstboom steeds bekender onder de armere Nederlanders. Inmiddels is de kerstboom niet meer weg te denken uit de Nederlandse huiskamers.

Verenigde Staten: groter en uitbundiger

Aan het begin van de 19e eeuw namen Duitse emigranten de kerstboomtraditie ook mee naar de Verenigde Staten. Binnen een halve eeuw werd de kerstboom een commercieel artikel in Amerika. De bomen werden ook alsmaar groter. In Europa waren kerstbomen in huis doorgaans ongeveer 120 – 150cm groot. Maar de Amerikanen wilden bomen die tot het plafond rijkten.

De kerstbomen werden in deze tijd ook steeds uitbundiger versierd. Europeanen gebruikten nog altijd appels, koekjes en noten om hun bomen te decoreren. Maar Amerikaanse gezinnen haalden alles uit de kast: ze maakten zelf versieringen van popcorn, besjes en gedroogd fruit en hingen hun bomen steeds voller met decoraties.

Waarom zijn er kunstkerstbomen?

Aan het eind van de 19e eeuw werden de eerste kunstkerstbomen gemaakt, in Duitsland. De reden zal je wellicht verbazen: duurzaamheid! Omdat kerstbomen zo populair waren, nam het aantal sparren en dennen in het land schrikbarend snel af. Om ontbossing tegen te gaan, introduceerden de Duitsers rond 1880 een kunstkerstboom gemaakt van echte ganzenveren. De veren werden groen geverfd en met binddraad aan een stam vast gemaakt.

Toiletborstels en aluminium

In het begin van de 20ste eeuw bedacht de Addis Brush Company in het Verenigd Koninkrijk een alternatief voor de ganzenverenboom. Zij stonden bekend om het maken van de allereerste toiletborstel (ja, heus) en gebruikten dezelfde borstels om takken van een kerstboom te maken. Deze bomen konden natuurlijk veel meer versiering dragen, dus werden al gauw populair.

In de jaren ’50 kwamen de aluminiumbomen, met zilveren takken. Dit waren de eerste kunstkerstbomen die niet groen waren! Ze werden geprezen om hun futuristische look. De kunstkerstboom zoals we die nu kennen, met takken gemaakt van PVC (kunststof), deed haar intrede in de jaren ’80.

Katholieke kerk heeft zich lang verzet

Tot slot nog een leuk weetje: de Rooms-Katholieke kerk in Italië heeft zich de afgelopen eeuwen fel tegen het gebruik van de kerstboom verzet. De boom hadden immers een heidense oorsprong en vrij weinig te maken met het Christelijke geloof. Met name in de 19e eeuw waarschuwde de kerk regelmatig dat de kerstboom niet thuishoorde in de woning van een gelovig gezin. Pas in 1982(!) stonden er voor het eerst kerstbomen in het Vaticaan in Rome. Laat hè?

Waarom zetten we een kerstboom? Nu weet je ’t!

Nou, ik durf te wedden dat je dit nog niet allemaal wist over de geschiedenis van de kerstboom, of wel? Hopelijk heb ik zo antwoord gegeven op de vraag ‘waarom zetten we een kerstboom in huis?’. Mocht jij nog andere vragen hebben of leuke feitjes over kerstbomen willen delen, daarvoor is het reactieformulier hieronder bedoeld! Nog meer lezen over kerstgeschiedenis? Hier vind je al onze blogs over tradities, historie en gebruiken rondom kerst bij elkaar.