Kerst in Tsjechië: bijgeloof & karpers in de badkuip

Ieder land en iedere cultuur heeft haar eigen kersttradities. De afgelopen jaren hebben we al regelmatig geschreven over buitenlandse kersttradties. Zo kwamen o.a. de Kerst in Zweden, in Groot-Brittannië en Estland aan bod. Daarnaast las je al eerder over de achtergrond van bekende kersttradities zoals notenkrakers en gingerbreadhuisjes. Dit keer reizen we naar Tsjechië, om te zien welke kersttradities daar ieder jaar terugkomen. Hoe wordt Kerst gevierd in Tsjechië? Je leest het in deze blog!

Kerst in Tsjechië: het belangrijkste feest van het jaar

Natuurlijk weet ik zelf helemaal niets over hoe kerst wordt gevierd in Tsjechië. Daarom heb ik een expert geïnterviewd; de Tsjechische Petra Paleckova (39). Zij verhuisde voor de liefde naar Nederland, en nu runt ze hier het Tsjechisch Bureau voor Toerisme. Volgens Petra is Kerstmis voor de Tsjechen het allerbelangrijkste feest van het jaar. “Ieder jaar met Kerst ga ik naar mijn familie Tsjechië. Het is één groot feest. Iedereen is lief voor elkaar, de straten en huizen zijn prachtig versierd, overal branden kerstlampjes, er zijn kerstmarkten, we gaan naar de Kerk. Het is gewoon de allermooiste tijd van het jaar.”

De voorbereidingen: cadeaus & heel veel koekjes

In de aanloop naar Kerst wandelen de Tsjechen over de vele kerstmarkten en kopen ze cadeaus. “We geven elkaar steevast cadeautjes met Kerst, dat is een belangrijke traditie,” vertelt Petra. Daarnaast bakken de vrouwen in de weken voor Kerstmis een hele hoop koekjes. “Niet één, niet twee, maar minstens zeven soorten cukroví (koekjes). Bak je er minder, dan ben je geen goede huisvrouw. En koop je ze kant-en-klaar, dan is het echt slecht met je gesteld hoor! Oei, oei, oei,” lacht Petra.

Kerstavond, 24 december, is alleen voor het gezin

Kerst duurt in Tsjechië drie dagen; 24, 25 en 26 december. Maar kerstavond is het allerbelangrijkste. “Dan vieren we Kerst samen met het gezin. Alleen de ouders, kinderen en kleinkinderen zijn erbij. Andere familie, zoals neven, nichten, ooms en tantes meestal niet.” Ieder jaar op kerstavond worden dezelfde films en series getoond op televisie. “Ik heb de film T?i o?íšky pro Popelku (Drie noten voor Cinderella) bijvoorbeeld al zó vaak gezien, maar toch kijk ik hem ieder jaar weer,” lacht Petra.

Dit Tsjechische sprookje is trouwens ook erg populair in Duitsland en Noorwegen met Kerst. Om 12 uur ’s nachts, na het kerstdiner, gaan veel Tsjechische families naar de nachtmis. “En eigenlijk is dat best bijzonder,” weet Petra. “Want Tsjechië is helemaal niet zo gelovig. Maar met Kerst zitten de kerken propvol.”

Kerstcadeautjes van Ježíšek

De kerstboom wordt ook op kerstavond pas versierd. Meestal doen de ouders dat heel snel in het geheim, terwijl de kleine kinderen worden afgeleid. En dan… klinkt er een belletje en warempel; Ježíšek heeft een zak met cadeaus gebracht! Grappig detail trouwens; niemand weet hoe Ježíšek eruit ziet. “Sommige mensen denken dat het een oude man is (een beetje zoals de Amerikaanse kerstman),” licht Petra toe. “Andere mensen denken dat het een kindje is, Ježíšek betekent namelijk baby Jezus. En weer andere mensen denken dat het alleen een lichtje is.” Iedereen heeft er dus een ander beeld bij. “En dat is ook niet zo gek,” grinnikt Petra, “want niemand heeft hem ooit gezien!”

Aardappelsalade en schnitzel van karper

Erg belangrijk met Kerst, zoals in ieder land, is het eten. “Overdag maken we samen het eten klaar, en ’s avonds schuiven we aan tafel. Niemand gaat van tafel totdat iedereen klaar is met eten, anders brengt dat ongeluk,” vertelt Petra. Tsjechische gezinnen eten ieder jaar hetzelfde met Kerst; het voorgerecht is meestal vissoep en het hoofdgerecht is altijd zelfgemaakte aardappelsalade en vers gebakken karperschnitzel. Best makkelijk eigenlijk, elk jaar hetzelfde eten. Hoef je ook geen uren te spenderen aan het vinden van leuke nieuwe recepten. Veel Tsjechen leggen trouwens muntjes onder het bord met eten, want dat brengt weer geluk.

Karpers in de badkuip

Ik wist overigens niet dat je karper kunt eten. Het is toch geen koi karper, van die gekleurde vissen die je bij het tuincentrum kunt kopen? “Neee, natuurlijk niet,” lacht Petra. “Het zijn geen Japanse, maar Tsjechische karpers. Ze worden speciaal uit de meren gevist rond de stad T?ebo? voor onze kerstdiners. Dat is een hele happening!” In de week voor Kerst kun je vervolgens overal levende karpers kopen. “Veel Tsjechen, zoals mijn moeder, kopen levende vissen. Sommigen laten ze dan één of twee dagen in hun badkuip rondzwemmen. En voor het kerstdiner worden ze dan gedood, gefileerd en gepaneerd en maken we er schnitzels van.”

Tegenwoordig kun je de karperschnitzels ook kant-en-klaar kopen. Logisch, niet iedereen wil natuurlijk zo’n beest zelf doodmaken. Karper is overigens best een lastige en gevaarlijke vis om te eten. “Er zitten héél veel graatjes in,” waarschuwt Petra. “Je moet écht goed opletten. Mijn opa legde er daarom altijd een pincetje bij, als we de karper gingen eten. En maar goed ook; er belanden ieder jaar weer mensen op de intensive care, omdat ze toch een graatje hebben ingeslikt.”

Tsjechische kersttradities draaien om bijgeloof

De Tsjechen houden enorm van tradities. Er zijn er zóveel. Meestal hebben ze te maken met het voorspellen van de toekomst en met het afdwingen van geluk… Kortom; met bijgeloof. Laten we de meest populaire kersttradities bespreken. “Eén van de meest populaire, is het door de helft snijden van een appel,” vertelt Petra. “Zie je vervolgens een ster met vijf punten? Dan is iedereen gezond en blij het volgende jaar. Is het een ster met minder punten? Ai, dan wordt er iemand ziek of erger nog.. er gaat iemand dood.”

De toekomst voorspellen met walnoten

Een andere traditie die te maken heeft met het voorspellen van de toekomst, is het laten drijven van kaarsjes. Hoe dat in z’n werk gaat? “Iedereen maakt zijn eigen kaarsje in een walnootschilletje. Vervolgens steek je je kaarsje aan, doe je een wens en laat je het in het water glijden”, vertelt Petra. “Wat er gebeurt met jouw kaarsje, voorspelt je toekomst! Gebeurt er niks, dan wordt het een saai jaar en komt je wens niet uit. Glijdt je kaarsje tegen een ander kaarsje aan, dan betekent dat vriendschap of liefde!” En zo zijn er nog veel meer conclusies die je kunt trekken. Meer over deze traditie, en hoe je deze walnootkaarsjes maakt, lees je binnenkort in een aparte blog.

Karperschubben in je portemonnee

Daarnaast zijn er heel veel mensen die de schubben van de karper laten drogen en in hun portemonnee bewaren. Dat brengt financiële voorspoed. Tot slot kiezen sommige mensen ervoor om op 24 december te vasten tot aan het kerstdiner. “Mijn moeder doet dat bijvoorbeeld. Het verhaal gaat dat je dan een gouden varkentje te zien krijgt. Maar of het werkt, ik betwijfel het,” lacht Petra. “Ik heb het haar gevraagd hoor; ze doet het al jaren en ze heeft nog nooit een gouden varken gezien, haha!”

Trouwen of niet trouwen?

Niet alle tradities worden tegenwoordig nog in alle families gedaan hoor. Er zijn veel oude gebruiken, die haast niet meer voorkomen. Een voorbeeld daarvan is de traditie van het schoengooien. “Jonge vrouwen, die nog vrijgezel zijn, gingen met hun rug naar de deur staan,” vertelt Petra. “Vervolgens gooiden ze hun schoen naar de deur. Viel de schoen met de punt naar de deur? Dan betekende dit dat ze het komende jaar zouden gaan trouwen. Viel de schoen andersom? Helaas, dan was het nog een jaartje wachten!”

Kerst vieren in Tsjechië

Wat een mooi verhaal zeg. Ik heb nog nooit eerder van zulke prachtige kersttradities gehoord. En als je de foto’s in deze blog bekijkt, dan wil je toch meteen naar Tsjechië voor een bezoekje aan de kerstmarkt in Praag? Heel eerlijk; Praag staat al langer op mijn bucketlist, het lijkt me een geweldige stad. En al helemaal met Kerst! Wie weet staat het volgend jaar wel voor me in de sterren. Zal ik straks een kaarsje in water laten glijden en een wens doen? Misschien komt ie wel uit. Veselé Vánoce, oftewel: fijne Kerst!