De geschiedenis van het kerstlied

It’s beginning to look a lot like Christmas… Als de eerste kerstliedjes op de radio komen dan weet je het: Kerst is nu echt dichtbij! Er is geen enkel ander seizoen waarvoor we speciale muziek maken. Zo bijzonder is dat! En een kerstlied is ook echt heel anders dan een gewoon lied. Maar waarom luisteren we in deze periode kerstliedjes? Hoe lang doen we dat al? Kortom: wat is de geschiedenis van de kerstmuziek? Ik zocht het voor je uit!

Voordat je verder leest…

Oké, voordat je verder leest, zet eerst even een mooi kerstmuziekje op. Deze playlist met klassieke kerstliederen op Spotify bijvoorbeeld. Of zet Sky Radio The Christmas Station op, dat kan ook. Het maakt niet uit waar je het vandaan haalt, maar dit blogje moet eigenlijk gelezen worden met kerstliederen op de achtergrond. Dan komt het verhaal nog veel beter aan, dat weet ik zeker! Muziek je aan? Dan gaan we beginnen…

Christmas carols

De eerste ‘kerstliederen’ werden duizenden jaren geleden voor het eerst hier in Europa gezongen. Je zag het misschien al aan de aanhalingstekens, je kon ze toen namelijk niet echt kerstliederen noemen. Het waren heidense liederen. Rond de kortste dag van het jaar – de winterzonnewende –  zongen mensen ze uit volle borst, terwijl ze dansten rond cirkels van stenen.

Het Engelse woord voor kerstlied ken je vast wel: christmas carol. Carol betekent eigenlijk ‘zingen en dansen in een kring’. Het komt van het Oud-Griekse woord ‘choros’, dat dezelfde betekenis heeft. Grappig toch? Deze ‘carols’ werden duizenden jaren geleden trouwens gedurende alle seizoenen gezongen. Maar de traditie om ze rond kerst te zingen, is de enige die de tands des tijds heeft doorstaan!

De eerste kerstliederen

Hele vroege Christenen namen de heidense viering van de winterzonnewende over en gaven mensen Christelijke liederen om te zingen, in plaats van de oorspronkelijke heidense stukken. In 129 kondigde een Romaanse bisschop aan dat het lied ‘Angel’s Hymn’ gezongen moest worden tijdens de kerstdienst in Rome. En ander oud Christelijk kerstlied werd in 760 geschreven voor de Grieks-Orthodoxe kerk. En dat was in feite het startschot: overal ter wereld werd nu kerstmuziek geschreven. Maar populair waren die kerstliederen totaal niet. Ze werden namelijk allemaal in het Latijn gezongen, en dat kon de gewone burger natuurlijk helemaal niet begrijpen.

Populaire kerstliederen in de 13e eeuw

Zo rond de Middeleeuwen hadden mensen weinig interesse in kerstmuziek. Ze hadden zelfs helemaal geen zin meer in het vieren van Kerst (say what!?). Dit veranderde gelukkig allemaal door Sint Franciscus van Assisi. Franciscus organiseerde vanaf 1223 in december speciale Kerst-toneelstukken. De acteurs in deze toneelstukken zongen liederen die het verhaal van Jezus en zijn familie vertelden.

Soms waren de refreinen in het Latijn, maar meestal werden de liederen in de taal gezongen die de toehoorders konden verstaan. Al snel werden deze kerstliederen populair in Frankrijk, Spanje, Duitsland en andere Europese landen. Overigens: deze eerste kerstnummers waren allesbehalve waarheidsgetrouw. Het kerstverhaal werd gebruikt als creatieve inspiratiebron, maar de toneelstukken en liederen waren vaak pure fantasie.

Wassailing

De ‘Christmas Carol’ dook voor het eerst in Engeland op in 1426. Kapelaan John Awdlay verspreidde in dat jaar een lijst met 20 ‘caroles of Christmas’, waarschijnlijk gezongen door een groep ‘wassailers‘ die van huis naar huis gingen. De Nederlandse vertaling van ‘wassailing’ is ‘drinkgelag’. En dat zegt genoeg toch? Wassailers gingen zingend van deur naar deur en boden daarbij een flinke slok drank aan, in ruil voor hun zegening (en soms cadeaus).

“Love and joy come to you,
And to you your wassail too;
And God bless you and send you
a Happy New Year.”

Kerstliederen werden verbannen

In de jaren 1640 kwamen de Puriteinen aan de macht in Engeland. En daarmee kwam accuut een einde aan het zingen van de verzonnen kerstliederen. Hetzelfde gold voor alle andere populaire kersttradities. Het werd gezien als heidens! Gelukkig overleefden de kerstliederen. Mensen bleven ze thuis, onder vrienden en familie, gewoon zingen en doorgeven aan hun kinderen. In het geheim.

Boeken vol kerstmuziek

Pas in het Victoriaanse tijdperk (1837 tot 1901) werden de oude kerstliedjes op grote schaal herontdekt. Ze werden verzameld door William Sandys. In 1833 bracht hij het boek ‘Christmas Carols Ancient and Modern’ uit. In dit boek verschenen o.a. voor het eerst bekende kerstliedjes als ‘God Rest Ye Merry Gentlemen’ en ‘Hark! The Herald Angels Sing’. In de decennia daarna volgden nog veel meer kerstmuziekboeken. En zo wonnen de nummers aan populariteit. Steeds meer componisten en artiesten maakten nieuwe kerstmuziek. In de 20ste eeuw werden de liederen steeds minder religieus. And the rest… is history.

Wat zijn de oudste kerstliedjes die we kennen?

Twee van de oudste kerstliederen die we nu nog kennen zijn ‘Jesus refulsit omnium’ (waarschijnlijk heel slecht door mij vertaald als ‘Jezus verlicht ons allen’ – mijn Latijn is nogal roestig). Het muziekstuk stamt uit de 4e eeuw (ergens tussen 310 en 367). Het is een Latijnse, Christelijke hymne. Een ander eeuwenoud kerstnummer stamt uit de 12e eeuw. Het is een van oorsprong Frans nummer, dat nog steeds wordt gezongen.

Het lied heet in het Engels ‘The Friendly Beasts’. De moderne tekst is geschreven door Robert Davis. Het lied gaat over de dieren die aanwezig waren in de stal toen het kindje Jezus werd geboren. Hieronder vind je een hele moderne uitvoering van het muziekstuk. Mocht je nog meer willen lezen over oude kerstliedjes: hier vind je de 8 oudste kerstliederen op een rij.

Tot slot: nog een paar leuke feitjes over kerstmuziek

Om deze lange blog met zware, historische feiten af te sluiten met een vrolijke noot… heb ik nog een paar grappige facts & figures over kerstmuziek voor je. Wist je dat…

• ‘Jingle Bells’ eigenlijk geen kerstlied, maar een Thanksgiving-lied is? Het is geschreven door James Lord Pierpont, een organist die het speelde tijdens een Thanksgiving-concert in een kerk. Het lied heette oorspronkelijk ‘The One Horse Open Sleigh’. Jingle Bells was trouwens ook het allereerste liedje dat vanuit de ruimte werd uitgezonden.
• het best verkochte kerstlied allertijden ‘White Christmas’ gezongen door Bing Crosby is? Hoewel er geen betrouwbare verkoopgegevens zijn uit de tijd dat het is opgenomen, schatten onderzoekers van het Guinness Book of Records in dat het nummer meer dan 50 miljoen keer is verkocht.
• ‘Hark! The Herald Angels Sing’ oorspronkelijk geen kerstlied was? Het is geschreven door Mendelssohn om Johan Gutenberg’s uitvinding te bejubelen: de boekdrukkkunst. De oorspronkelijke tekst was ‘Hark! how all the welkin rings / Glory to the King of Kings”. De tekst werd later veranderd door George Whitefield.
• dat ook ‘Do you hear what I hear’ eigenlijk niet echt als kerstlied bedoeld was? Het is een ‘anti war song’ (anti oorlog lied) geschreven door Noel Regney en Gloria Shayne tijdens de Cubaanse rakettencrisis. Toen stond Amerika op het punt om in een nucleaire oorlog verwikkeld te raken.

Kerstmuziek: wat betekent het voor jou?

Heb je het helemaal tot hier gered? Wat goed van jou, haha! Dat was me een geschiedenislesje, of niet? Ik hoop dat je het interessant vond om te lezen. En dat je in de tussentijd – omdat je natuurlijk braaf in het begin kerstmuziek hebt opgezet – helemaal in de christmas spirit bent gekomen. Voor mij is het geen kerst zonder kerstmuziek. Als klein meisje heb ik jarenlang in koren gezongen. En natuurlijk stonden we met kerst op het podium. Vaak op kerstavond nog. Hele mooie herinneringen heb ik daar aan!

Mijn favoriete kerstlied om te zingen is ‘Hark! The Herald Angels Sing’, al haal ik de hoge noten nu niet meer zo makkelijk als vroeger, haha. Mijn favoriete kerstnummer om te luisteren is ‘Driving Home for Christmas’ van Chris Rea. Dat lied zet ik altijd op als ik verdrietig ben. Zo mooi! Ik ben erg benieuwd wat jouw favoriete kerstliederen zijn. En natuurlijk wat kerstmuziek voor jou betekent! Laat je het weten in een reactie hieronder? En als je meer wil lezen: alle andere blogs over (de geschiedenis van) kersttradities vind je hier.