“Knibbel knabbel knuisje, wie knabbelt er aan mijn huisje?” De gebroeders Grimm publiceerden in 1812 een verhaal over twee kinderen, Hans en Grietje, die in het bos een huis gemaakt van peperkoek ontdekten. In de originele taal van het verhaal (Duits) wordt er gesproken over een huis gemaakt van brood, gebak en suiker. Het is pas in de Engelse vertaling dat er gesproken wordt over een ‘Gingerbread house’. Waar komt de traditie van gingerbread huisjes & poppetjes eigenlijk vandaan?
Gingerbread men & houses
Gingerbread men en Gingerbread houses zijn tegenwoordig niet meer weg te denken. Ze passen bij de Kerst zoals wij het tegenwoordig kennen. We vroegen ons af waarom gingerbread zo bij kerst hoort. Om daar achter te komen, moeten we een aantal jaren terug in de tijd…
In Amerika wordt er vaak gedacht dat het idee van een huis gemaakt van koek van het verhaal van de gebroeders Grimm afkomstig is. Maar het gaat zelfs nog verder terug! Volgens een Franse legende bracht een monnik in 992 het recept voor gingerbread van het Midden Oosten naar Europa. In 1390 werd het eerste recept voor gingerbread gepubliceerd in Engeland en in de 13e eeuw werden de eerste gingerbread creaties gemaakt door bakkers in heel Europa.
English Gingerbread
Het was konining Elizabeth I die op het idee kwam om mannetjes gemaakt van gingerbread als het ware ‘aan te kleden’ als de gasten van adel die bij haar op bezoek kwam. Al snel werd het versieren van gingerbread-vormen een hype. Tijdens Gingerbread Fairs, festivals waarbij gingerbread een hoofdrol speelde, werden ‘fairings’ uitgedeeld.
Per seizoen verschilden de vormen van de fairings. Zo bakten de bakkers in de zomer bijvoorbeeld prachtige bloemen die met bladgoud werden versierd. Uiteraard waren deze fairings niet voor iedereen weggelegd. Alleen de rijksten konden de dure koeken kopen.
Deutsche Lebkuchen
Gingerbread ging de hele wereld over. De Duitse Lebkuch, zoals we die vandaag kennen, werd voor het eerst gemaakt in de Belgische stad Dinant. Al gauw werd het door de mensen uit Aachen meegenomen naar hun stad en gingen de nonnen van Frankische kloosters ermee aan de haal. Zij maakten Lebkuchen als desserts in de kloosters. De nonnen gebruikten honing, dat veel te vinden was in die tijd in Duitsland, in de Lebkuchen.
Neurenberg werd bijvoorbeeld een metropool voor Lebkuchen. De stad was immers omringd door bossen gevuld met honingbijen. Lebkuchen werden door heel Duitsland verspreid en iedere Lebküchner, zo werden bakkers die Lebkuchen bakten genoemd, had een eigen, zeer geheim recept. Zoals het vaak was in die tijd werden Lebküchners ingehuurd door de adel van iedere stad om voor hen de mooiste creaties te maken. Nu worden Lebkuchen meestal verkocht op Oktoberfeesten en tijdens Duitse kermissen. De hartvormige koeken worden versierd met teksten en zijn vaak niet aan te slepen!
Nederlandse Ontbijtkoek (of peperkoek)
Ook in Nederland werd de kruidige koek populair. In het oude Egypte bakten Farao’s een koek die uit granen, honing en specerijen bestond. Ook de Grieken en Romeinen genoten van een soortgelijke zoete koek. Maar in de loop der eeuwen maakte de ontbijtkoek een ware evolutie door.
Toen ontdekkingsreizigers allerlei nieuwe kruiden en specerijen terugbrachten van hun reizen, begonnen koekbakkers ijverig te experimenteren. Ieder dorpje kreeg zo zijn eigen versie van de peperkoek. Er was niet alleen een verschil in recept. In het zuiden van Nederland noemen we dit lekkere hapje namelijk Peperkoek omdat peper altijd een van de ingrediënten is!
American gingerbread houses
Toen de gebroeders Grimm een huis gemaakt van zoetigheid omschreven in het sprookje van Hans en Grietje, gingen de Amerikanen ermee aan de haal. Mooi versierde huisjes gemaakt van koek, het hoefde nog niet eens echt gingerbread te zijn, werden immens populair en zijn dat ook gebleven.
De gingerbread houses in Amerika zijn vandaag de dag extravaganter dan ooit. En in North Carolina wordt bijvoorbeeld ieder jaar een ‘Gingerbread House competition’ georganiseerd. De huizen moeten volledig eetbaar zijn en moeten voor 75% uit gingerbread bestaan.
Skandinavisk pepperkaker, pepparkakor, brunkager, piparkökur en piparkakut
Ieder Scandinavisch land heeft een eigen naam voor (bijna) hetzelfde koekje. In de 13e eeuw namen Duitse immigranten het recept voor hun Lebkuchen mee naar Scandinavië en zo verspreidde de gingerbread zich nog verder over Europa.
Koning Hans van Zweden, Noorwegen en Denemarken moest in het jaar 1500 op aanraden van zijn doctoren dagelijks gemberkoekjes eten om zo van zijn buikpijn af te komen. En het hielp! Mensen zeggen daar daarom nu nog dat je van gingerbread vrolijk wordt!
Tegenwoordig bakken Scandinaviërs zelf hele dunne gingerbreadkoekjes die ze vervolgens met suikerglazuur versieren. Ze maken in de koekjes een gaatje en hangen ze vervolgens in de ramen. Dit hoort echt bij de Scandinavische stijl die we met kerst ieder jaar voorbij zien komen.
Een wereldrecord: de allergrootste gingerbread pop
Zoals je in deze blog hebt kunnen lezen heeft de IKEA dit jaar heel wat gingerbread producten in huis. En dat is niet zo gek! In 2009 behaalde IKEA Furuset, in Oslo, Noorwegen, een wereldrecord door de grootste gingerbread man ooit te bakken! Volgens de Guinness Book of Records woog de Gingerbreadman maar liefst 651 kilo! Holy smokes!
Bekende gingerbread men
Inmiddels is de gingerbread man immens populair geworden over de hele wereld. Een bekend Engels kinderversje luidt als volgt:
Run, run, run as fast as you can.
You’ll never catch me, I’m the gingerbread man.
I ran from the baker and his wife too.
You’ll never catch me, not any of you.
Het versje vertelt het verhaal over een bakker die een lekkere gingerbread pop had gebakken. Maar toen de gingerbread man eenmaal uit de oven gehaald werd, ontsnapte hij en maakte hij een avontuur mee in het dorp.
Een andere bekende gingerbread man is Gingy van de Shrek films. Gingy is een stoer koekje gemaakt door ‘the muffin man’, bekend van het liedje ‘Have you seen the muffin man?’. Hij is een van Shreks vrienden en maakt heel wat gelach los als hij in zijn hoge stemmetje iets zegt.Waarom associëren we gingerbread met Kerst?
Toen de verschillende vormen van gingerbread hun weg hadden gebaand naar Europa rond de 13e eeuw, werden ze na een poos voornamelijk gemaakt voor religieuze doeleinden. Of er nou gember, peper of honing in de koeken zat, dat maakte niet uit. Alle drie de ingrediënten werden vaak als medicijnen aangeschreven. Zo werd gingerbread op de meeste plaatsen als medicijn gebruikt door kerken.
Er werden religieuze figuren van gingerbread gemaakt, maar dat mocht niet zomaar iedereen doen. Het maken van deze figuren werd als een heilige taak gezien en mocht daardoor alleen door nonnen, monniken of bakkers die speciaal door de kerk waren gevraagd, gemaakt worden.
De enige tijd van het jaar dat mensen in hun eigen haard en huis gingerbread, lebkuchen, ontbijtkoeken, pekkerkaker of iets dergelijks mochten maken, was in de weken tot aan kerst. Zo kwam het dat de ‘gewone’ mens alleen rond kerst kon genieten van deze heerlijke koeken.
En zo is het vandaag de dag nog. Hoewel ontbijtkoeken het hele jaar in Nederland worden gegeten en Lebkuchen in Duitsland vaak te koop zijn op kermissen en Oktoberfeesten, is gingerbread zoals de Britten, Amerikanen en Scandinaviërs ze maken een échte kersttraditie!
6 reacties
heb je niet een recept van de gingerbreadpop
Leuk om te lezen hoe het is ontstaan.
Wat superleuk om zo eens te lezen, ik heb ervan genoten.
Super leuke blog!!! Ik heb zo’n setje koekstekers om een huisje te maken met Kerst 🙂 Wist niet dat de traditie zover terug ging.
leuk om dit te lezen, meteen weer wat geleerd. vroeger als kind zijnde maakten wij ze thuis ook en later met mijn eigen kinderen ook nog vele malen gedaan.
Hallo, ik was op zoek of er hier in Nederland gingerbread huisjes te koop zijn. Toen kwam ik op je site en las dit verhaal. Superleuk en interessant om te lezen! Wist niet dat er zo’n verhaal achter zat. Nu heb ik er nog meer zin in om een gingerbread-huisje en pop te maken. Groetjes Renate