De kerstman en zijn vliegende rendieren: waar komt dat verhaal vandaan?

Het verhaal van de kerstman kennen we allemaal. Een oude man met een lange, witte baard, die op de Noordpool woont. En die daar – samen met zijn elfjes – alle cadeautjes voor alle kinderen over de hele wereld opslaat. Om ze vervolgens op kerstavond te bezorgen met zijn slee, getrokken door acht vliegende rendieren. Prachtig! Maar waarom heeft de kerstman eigenlijk rendieren? Hoe is dat verhaal ontstaan? Ik vertel je er graag meer over…

Rendieren zijn echte kerstdieren

Als ik in een reisprogramma op televisie of in een dierentuin een rendier zie, moet ik meteen aan Kerst denken. Die dieren horen – dankzij het geweldige sprookje over de kerstman – gewoon bij de mooiste periode van het jaar! Rendieren zijn voor veel mensen échte kerstdieren. Maar hoe is dat gekomen? Waarom wordt de slee van de kerstman getrokken door rendieren?

Voor het antwoord op die vraag reizen we eerst even de plas over naar de Verenigde Staten, waar het verhaal van de kerstman immers is ontstaan. In 1821 publiceerde William Ginley een boekje van slechts 16 pagina’s, getiteld “A New Year’s Present“. In dit boekje – dat speciaal bedoeld was voor kinderen – worden rendieren voor het eerst genoemd. Lees hieronder maar:

Old Santeclaus with much delight
His reindeer drives this frosty night.
O’er chimneytops, and tracks of snow,
To bring his yearly gifts to you.

Zijn moeder was een Sami

De auteur van het verhaal is helaas niet bekend. Maar de uitgever vertelde in een interview het volgende over de auteur: “Far in the north, near the Arctic lands, a series of animals exist. These hooven and antlered animals resemble the reindeer and are feared and honored by those around. As you see he claims to have heard they could fly from his mother. His mother being an Indian of the area.”

Oftewel: de moeder van de auteur kwam uit het hoge Noorden, en ze was waarschijnlijk een Sami. De Sami (of Samen) is een eeuwenoud volk dat in Lapland woont: het Noordelijke deel van Zweden, Noorwegen, Finland en Rusland. Het Sami-volk is het enige inheemse volk in Europa. Ze kennen hun eigen cultuur, taal en gebruiken. De Sami leefden – en leven nog altijd – grotendeels van het houden van rendieren.

Een beroemd gedicht uit 1823

Twee jaar later, in 1823, schreef Clement Clarke Moore in New York een heel beroemd gedicht. De titel was ‘A visit from st. Nicholas’. De eerste zin ken je vast wel: ‘Twas the night before Christmas… In dit wereldberoemde gedicht lazen de Amerikanen voor het eerst meer over de rendieren van de kerstman. Mocht je benieuwd zijn, het hele gedicht lees je hier, ik citeer even twee coupletjes hieronder waarin de acht rendieren persoonlijk aan ons worden voorgesteld:

With a little old driver, so lively and quick,
I knew in a moment it must be St. Nick.
More rapid than eagles his coursers they came,
And he whistled, and shouted, and called them by name;

“Now, DASHER! now, DANCER! now, PRANCER and VIXEN!
On, COMET! on CUPID! on, DONNER and BLITZEN!
To the top of the porch! to the top of the wall!
Now dash away! dash away! dash away all!”

Acht rendieren en een slee

Het hele gedicht is echt een genot om te lezen, vind ik. Je ziet het helemaal voor je. De kerstman op zijn slee, vliegend door de lucht. Landend op de daken, de stockings aan de haard vullend met cadeautjes. En dat beeld is eigenlijk waar het allemaal mee begonnen is.

Even terug naar de Sami: een slee wordt daar normaal gesproken door slechts één rendier getrokken. Het zijn immers best wel sterke dieren. Maar als ze vracht moeten verplaatsen, dan worden er soms meerdere dieren gebruikt. Het is dus best logisch dat de kerstman – die in de zelfde regionen ‘woont’ volgens het verhaal – ook rendieren houdt en gebruikt voor het rondbrengen van die enorme lading kerstcadeautjes! Al moet ik wel toegeven dat acht stuks nogal veel lijkt ;-).

Scandinavisch én een Nederlands tintje

Ik schreef al eens eerder (8 jaar geleden maar liefst) over het ontstaansverhaal van de kerstman zoals we die nu kennen. En dat heeft een behoorlijk Nederlands tintje. Wist je bijvoorbeeld dat Donner en Blixen in de originele publicatie van ‘A visit from St. Nicholas’ de namen ‘Donder’ en ‘Blixem’ hadden? Nou, klinkt dat Nederlands of niet! 🙂 In de VS woonden in die tijd veel Nederlandse, Duitse en Scandinavische immigranten. En die volken namen allemaal hun decembertradities mee.

Vliegende rendieren

Het verhaal van de kerstman en zijn rendieren is echt een mengelmoesje geworden van al die unieke gewoonten en gebruiken. Zo is Donder (nu Donner genoemd) natuurlijk weer een verwijzing naar Thor, de Germaanse god van de donder. Volgens het verhaal vliegt deze populaire god door de lucht op zijn twee magische geiten. Plaatjes van Thor, getrokken op een slee door twee geiten, zouden zomaar eens de oorspronkelijke verhalen over de kerstman en zijn vliegende rendieren geïnspireerd kunnen hebben!

Een Nederlandse moeder?

Overigens is het ook niet 100% zeker of Clement Clarke Moore wel echt de auteur is van het beroemde gedicht uit 1823. Het zou ook door Henry Livingston Jr. geschreven kunnen zijn. Henry had een Nederlandse moeder, en dat zou de Nederlandse namen van de rendieren kunnen verklaren! Mocht je meer willen lezen over de controverse rondom het auteurschap van ‘The Night before Christmas’, zoals het gedicht in de volksmond heet, check dan deze Wikipedia-pagina erover maar eens.

En hoe zit het dan met Rudolph?

We hebben het nog niet gehad over het beroemdste rendier van allemaal: Rudolph the red nosed reindeer! Dit verhaal is bedacht door Robert L. May in 1939. Ruim een eeuw later dus! Robert May dacht er eerst aan om het rendier “Rollo” of “Reginald” te noemen, voordat hij besloot dat het Rudolph moest worden. Roberts dochter hield van rendieren en werd – net als Rudolph – veel gepest als kind. Daar komt het verhaal dus vandaan.

In het verhaal van Robert L. May wordt Rudolph uiteindelijk de aanvoerder van de negen rendieren van de Kerstman. Het personage is sindsdien onlosmakelijk verbonden geraakt aan de verhalen rondom Kerstmis en de Kerstman. Rudolph verscheen later in een korte tekenfilm van Max Fleischer uit 1948, een lied van Johnny Marks, een lange tekenfilm en een tv-special.

In veel van deze nieuwe verfilmingen en verhalen wordt trouwens sterk afgeweken van het originele verhaal van May, vooral wat betreft Rudolphs oorsprong. Het originele verhaal is tegenwoordig eigendom van The Rudolph Company, L.P. Op Wikipedia lees je er meer over!

Waarom heeft de kerstman rendieren?

Natuurlijk zullen we nooit precies weten waarom de kerstman rendieren heeft en hoe het allemaal in elkaar past. Het is zelfs niet zeker wie de verhalen ooit bedacht heeft! Maar dat ze een duidelijke oorsprong hebben in Nederlandse en Scandinavische wintertradities, staat vast. Vooral de Sami uit Lapland en de rendieren die zij al eeuwenlang houden, hebben grote invloed gehad op de auteurs die in het begin van de 19e eeuw voor het eerst over de rendieren van de kerstman schreven.

Ik hoop dat je het leuk vond om te lezen hoe het verhaal van de kerstman en zijn acht trouwe rendieren is ontstaan! Mocht je meer willen weten over andere bekende en minder bekende kersttradities? Hier vind je er heel wat op een rij! Zo lees je o.a. over de Scandinavische kerstgeit en de Zweedse Elljusstake (die kaarsen voor het raam). Maar ook over gingerbread en kussen onder de mistletoe. Ik wens je heel veel leesplezier!