Schwibbogen: het verhaal achter de traditionele Duitse kerstversiering (+WIN!)

Afgelopen zomer was ik in Rothenburg ob der Tauber om een bezoekje te brengen aan het hoofdkwartier van het beroemde Duitse kerstmerk Käthe Wohlfahrt. In het Middeleeuwse dorpje vind je niet alleen twee prachtige kerstwinkels, maar ook het Duitse kerstmuseum. Daar kun je alles leren over de Duitse kerstgeschiedenis en kersttradities. Zo ook over de typisch Duitse houten Schwibbogen. Heb jij ze wel eens gezien?

Wat zijn Schwibbogen precies?

In het gebied Erzgebirge (het Ertsgebergte) in Duitsland worden al eeuwenlang prachtige kerstversieringen geproduceerd. Waaronder de prachtig verlichte halfronde Schwibbogen. Schwibbogen zijn, naast kerstpiramides en wierook-rokertjes, één van de traditionele kerstdecoraties die mensen in het Ertsgebergte al jaren maken. De gebogen versiering wordt tijdens het kerstseizoen op de vensterbank gezet voor het raam, met het tafereeltje naar buiten gericht. Zo brengen ze sinds jaar en dag een warme en welkome gloed van licht in de donkere decembernachten.

Waar komt de naam en de vorm van de Schwibbogen vandaan?

De naam ‘Schwibbogen’ is afgeleid van ‘Schwebebogen’ of ‘Schwib’: de Duitse naam voor ’toog’ (gebogen opening in de muur). De Schwibbogen is altijd versierd met lampjes, dat vindt haar oorsprong in de tradities van de mijnwerkers. Het was gebruikelijk voor de mijnwerkers om op 24 december samen kerst te vieren. Tijdens deze viering hingen zij hun brandende lampen in een halve cirkel op een muur of bij de ingang van de tunnel, zodat iedereen de ingang kon vinden. Dit resulteerde in het idee en de vorm van een vrijstaande boog met kaarsjes erbovenop.

De allereerste en alleroudste Schwibbogen

De allereerste Schwibbogen is waarschijnlijk gemaakt door de hoefsmid van een mijn in het Ertsgebergte, Johann Teller. Naar verluid verloor hij de kerstdecoratie in Johanngeorgenschadt in het jaar 1726. De oudste nog ‘overlevende’ Schwibbogen dateert uit 1778 en is gemaakt door S.F. Teller. Schwibbogen met tafereeltjes zijn pas sinds het begin van de 19e eeuw in de omloop. Nog tot ver in de 20ste eeuw werden de bogen gemaakt door hoefsmeden van de diverse mijnen en aan de mijngildes geschonken als kerstcadeau. De doorsnee Duitser had er tot het begin van de 20ste eeuw dan ook nog nooit van gehoord, laat staan dat hij er één in huis had met Kerst.

De figuren & tafereeltjes op de kerstversiering

Tegenwoordig zijn er Schwibbogen met allerlei soorten decoraties in het houtwerk. In het begin waren het vooral religieuze thema’s die je in de tafereeltjes terug zag, zoals Adam en Eva omringd door de zon, maan en sterren. In het begin van de 19e eeuw werden juist tafereeltjes rondom de mijnwerken populairder. Ook de materialen veranderden in de loop der tijd. Waar in de 17e en 18e eeuw de Schwibbogen met de hand gesmeden werden, doken in de 19e eeuw uit zwarte metaalplaten gesneden en de nu zo populaire houten exemplaren op.

Pas in de 20ste eeuw werden de Schwibbogen op grote schaal geproduceerd en verkocht in o.a. handwerkwinkels. Dat was ook het moment waarop de bogen populair werden bij het hele Duitse volk. Sinds het eind van de jaren ’30 uit de vorige eeuw duiken ze elke decembermaand weer in vele huiskamers op. Die populariteit heeft de Schwibbogen te danken aan de ‘Feieromd Exhibition’ uit 1937. De organisatie van deze feestelijke expositie zocht naar een symbool uit het Ertsgebergte om te gebruiken in haar advertenties. Dat werd de Schwibbogen.

Beroemde Schwibbogen

Als onderdeel van de tentoonstelling werd de 7 bij 4 meter grote ‘Schwarzenberger Schwibbogen’ gemaakt door meestersmeden Curt Teller en Max Adler, naar een ontwerp van Paula Jordan. Het was de eerste Schwibbogen van zo’n groot formaat. De boog was versierd met grote gaslampen en het tafereel vertelt de geschiedenis van het Ertsgebergte. Helaas is er geen foto van het origineel beschikbaar.

De houten ‘Seiffener Schwibbogen’ die in 1935 gemaakt werd in Seiffen met het ontwerp van de lokale de kerk omringd door huisjes met besneeuwde daken, vormt nog altijd de inspiratie voor de bogen die vandaag de dag gemaakt worden. Dat zelfde geldt trouwens voor het motief van de eerdergenoemde Schwarzenberger Schwibbogen.

Sinds 1960 vind je op kerstmarkten door heel Duitsland grote Schwibbogen terug. Vooral in het Ertsgebergte zelf zijn prachtige exemplaren te bewonderen. Maar ook in de vele Duitse huiskamers staat er tegenwoordig tijdens de Adventperiode eentje te stralen op de vensterbank. De bogen zijn in allerlei soorten en maten verkrijgbaar. Van kleine, eenvoudige exemplaren in één kleur hout, tot grote bewerkelijke dubbelzijdige varianten met veel kleuren hout en zelfs kleurrijke exemplaren die zeer gedetailleerd beschilderd zijn. Neem maar eens een kijkje hier op de website van Käthe Wohlfahrt.

WIN je eigen Schwibbogen van Käthe Wohlfart!

Heb je meteen naar beneden gescrolld om deze laatste alinea te lezen? Dat geeft niets hoor, dat snap ik best! Want als je voor 22 september een reactie achterlaat hieronder, maak je kans op deze prachtige tweezijdige handgemaakte houten Schwibbogen met lampjes van Käthe Wohlfahrt, ter waarde van maar liefst €120. Ik vind deze nog veel mooier dan de drukke bewerkte exemplaren op de foto’s hierboven en heb ‘m speciaal voor jullie uit Duitsland meegenomen.

Hoe maak je kans op deze Schwibbogen?

Tadaaaa!! Laat in een reactie hieronder weten wat jij zo bijzonder vindt aan deze Duitse kerstversiering en waarom hij een plaatsje verdient op jouw vensterbank. Na 22 september wordt de winnaar geselecteerd, hij of zij krijgt via e-mail bericht. Op deze winactie zijn onze spelvoorwaarden van toepassing (daarin staat o.a. dat je 18 of ouder moet zijn en in Nederland of België moet wonen). Ik ben ontzettend benieuwd naar jullie reacties!